.jpg)
O Leksikografskom centru
Leksikografski centar je naučnoistraživačka jedinica u okviru CANU, osnovana 2008. godine. Djelatnost Leksikografskog centra utvrđena je Pravilnikom o organizaciji Leksikografskog centra i Instituta za jezik i književnost „Petar II Petrović Njegoš“, kao i Odlukom o načinu i oblicima realizacije programa i planova naučnoistraživačkog rada i pripremanja publikacija za objavljivanje Leksikografskog centra i Instituta za jezik i književnost „Petar II Petrović Njegoš“.
U Leksikografskom centru vrše se analitičko-stručni i organizacioni poslovi u vezi sa izradom i pripremom za štampu leksikografskih publikacija o Crnoj Gori, kao sto su rječnici, leksikoni, enciklopedije, katalozi ili atlasi iz pojednih grana nauke ili pojedinih oblasti.
Savjet Leksikografskog centra i Instituta za jezik i književnost „Petar II Petrović Njegoš“
Savjet Leksikografskog centra i Instituta za jezik i književnost „Petar II Petrović Njegoš“, kao najviše naučno, stručno i konsultativno tijelo obje naučnoistraživačke jedinice CANU, osnovan je odlukom Predsjedništva CANU 13. aprila 2017. godine. Mandat članova traje 4 godine. Tekući (drugi) mandat članova Savjeta čini devetnaest članova:
Opšti leksikografski projekti
Opšti leksikografski projekti podrazumijevaju izradu opštih, nacionalnih i stručnih enciklopedija i leksikona, enciklopedijskih i jezičkih rječnika i atlasa. Izvode se u tri faze:
U periodu od 2018. do danas pokrenuto je devet opštih leksikografskih projekata, to su: Botanički leksikon Crne Gore, Leksikon diplomatije Crne Gore, Leksikon likovne umjetnosti Crne Gore, Leksikon etnologije Crne Gore, Leksikon crnogorskih dinastija, Leksikon vinogradarstva i vinarstva Crne Gore, Leksikon arheologije Crne Gore, Leksikon dramskih umjetnosti Crne Gore i Leksikon školstva Crne Gore. Preko 300 saradnika, iz Crne Gore i iz inostranstva, uključeno je u rad na njihovoj izradi. Abecedari ovih leksikona ukupno sadrže preko 6000 odrednica.
U nastavku ovog rada data je hronologija izade lekiskona od 2018. do danas:
U 2018. godini počela je realizacija tri opšta leksikografska projekta: Leksikona likovne umjetnosti Crne Gore, Leksikona diplomatije Crne Gore i Botaničkog leksikona Crne Gore.
Leksikon likovne umjetnosti Crne Gore izašao je iz štampe 2021. godine u dva toma. Glavni i odgovorni urednik Leksikona je akademik Niko Martinović. Abecedar sadrži 1532 odrednice, a na pisanju leksikografskih članaka radilo je 19 autora. Broj ilustracija je 919. Ukupan broj stranica je 1136. nastao je sa ciljem da se integralno predstavi kompleksna, heterogena umjetnička kultura Crne Gore od praistorije do savremenog doba. Leksikon obrađuje likovne umjetnike sa autorskim ostvarenjima u Crnoj Gori, od perioda praistorije, preko antike i srednjeg vijeka, do novog vijeka, predmoderne, moderne i postmoderne, ali su obrađene i oblasti arhitekture, grafičkog dizajna, fotografije, zatim institucije umjetnosti, časopisi za umjetnost, istoričari i teoretičari umjetnosti, istorija umjetnosti, umjetničke epohe, slikari-konzervatori. Ovaj sveobuhvatni pregled izuzetnog umjetničkog bogatstva temelji se na iskustvima generacija istraživača, novim saznanjima i savremenim naučnim pristupima. Na 16. međunarodnom podgoričkom sajmu knjiga i obrazovanja, održanom u maju 2022, Crnogorska akademija nauka i umjetnosti dobila je Nagradu za izdavački poduhvat za Leksikon likovne umjetnosti Crne Gore i Nagradu za najbolje opremljeno umjetničko izdanje za Leksikon likovne umjetnosti Crne Gore. Drugi festival knjige, održan u Kotoru u septembru 2022. godine, dodijelio je Crnogorskoj akademiji nauka i umjetnosti Nagradu za naučni doprinos i trajnu vrijednost za Leksikon likovne umjetnosti Crne Gore.
Leksikon diplomatije Crne Gore izašao je iz štampe 2022. godine. Glavni i odgovorni urednik Leksikona je akademik Đorđe Borozan. Abecedar sadrži 744 odrednice, a na pisanju leksikografskih članaka angažovano je 96 autora. Broj ilustracija je 569. Ukupan broj stranica je 712. Leksikon je nastao sa ciljem da se na dokumentovan način objedine i sistematizuju znanja iz istorije crnogorske diplomatije, crnogorske spoljne politike, kao i znanja o savremenim međunarodnim odnosima Crne Gore i njenoj diplomatiji. Leksikon obuhvata ličnosti, institucije, događaje i procese, koji čine istoriju spoljne politike i diplomatije Crne Gore u čitavom njenom trajanju – od srednjeg vijeka do danas. Ovaj leksikon podrazumijeva jedinstveno leksikografsko djelo koje ranije nije objavljeno kako u Crnoj Gori, tako ni u regionu.
Botanički leksikon Crne Gore izašao je iz štampe 2023. godine. Glavni i odgovorni urednik Leksikona je akademik Vukić Pulević. Abecedar sadrži 1044 odrednice, a na pisanju leksikografskih članaka bila su angažovana 22 autora. Broj ilustracija je 1050. Ukupan broj stranica je 728. Leksikon daje pregled ličnosti i institucija koje su dale ili daju doprinos izučavanju i razvoju botanike u Crnoj Gori, kao i objašnjenja velikog broja pojmova kojima se botanika Crne Gore predstavlja na zaokružen način.
U 2019. godini počela je realizacija četvrtog opšteg leksikografskog projekta – Leksikona etnologije Crne Gore, sa prof. dr Draganom Radojičić kao glavnom i odgovornom urednicom. Abecedar sadrži 574 odrednicu, a na pisanju leksikografskih članaka trenutno je angažovano 70 autora. Predviđen broj ilustracija je oko 300. Cilj Leksikona je da obradi osnovne etnografske i etnološke karakteristike različitih regiona u Crnoj Gori, sa relevantim kulturno-istorijskim procesima i ključnim pitanjima vezanim za identitetske strategije savremenih društvenih grupacija. Leksikon je u drugoj fazi realizacije, odnosno u fazi pisanja i uređivanja članaka.
U 2020. godini počela je realizacija još dva opšta leksikografska projekta: Leksikona crnogorskih dinastija i Leksikona vinogradarstva i vinarstva Crne Gore.
Leksikon crnogorskih dinastija izašao je iz štampe 2023. godine. Glavni i odgovorni urednik Leksikona je prof. dr Živko Andrijašević. Abecedar sadrži 213 odrednica, a na pisanju leksikografskih članaka angažovano je 23 autora. Predviđeni broj ilustracija je oko 200. Cilj Leksikona je da sistematizuje i objedini znanja o četiri crnogorske dinastije: Vojislavljevići, Balšići, Crnojevići i Petrovići, kao i o njihovom vladarskom i državničkom nasljeđu, pojavama, događajima i ličnostima koje imaju veze sa njihovom vladavinom ili državničkom ličnošću.
Glavna i odgovorna urednica Leksikona vinogradarstva i vinarstva Crne Gore je prof. dr Vesna Maraš. Abecedar sadrži 506 odrednica, a na pisanju leksikografskih članaka angažovano je 37 autora. Cilj izrade Leksikona je da se leksikografskim standardima predstavi istorijat i razvojni put vinogradarstva i vinarstva u Crnoj Gori. On će pružiti uvid u najvažnije i najkarakterističnije pojmove iz oblasti vinogradarske i vinarske nauke i struke od daleke prošlosti do danas. Pored pojmova iz vinogradarstva i vinarstva, naći će i pojmovi iz drugih područja: istorije, mitologije, geografije, biologije, religije – pojmovi koji su povezani sa grožđem i vinom. Leksikon je u drugoj fazi realizacije, u fazi redakture članaka. Očekivani rok za završetak rada na projektu je do kraja 2023. godine.
U 2021. godini počela je realizacija sedmog leksikografskog projekta – Leksikona arheologije Crne Gore. Za glavnog i odgovornog urednika imenovan je dr Dejan Gazivoda. Abecedar trenutno sadrži oko 481 odrednicu, a za sada je angažovano 52 autora. Izrada ovog leksikona ima za cilj ne samo da na jednom mjestu, sistematizovano i u skladu sa leksikografskom praksom, obradi rezultate dosadašnjih istraživanja i ponudi ih stručnoj i opštoj javnosti kao compendium arheoloških pojmova i saznanja na prostoru današnje Crne Gore, već i da ukaže na moguće dalje pravce razvoja arheološke djelatnosti u Crnoj Gori. Rad na ovom projektu je u drugoj fazi – pisanje članaka. Očekivani rok za završetak ovog projekta je početak 2024. godine.
U 2022. godini počela je realizacija osmog opšteg leksikografskog projekta – Leksikona dramskih umjetnosti Crne Gore. Za glavnog i odgovornog urednika imenovan je prof. mr Andro Martinović. Leksikon se nalazi u prvoj fazi rada – izradi abecedara, određivanje urednika oblasti, određivanje autora članaka. Planirani broj odrednica je oko 1000, a rad je organizovan po oblastima: pozorište, film, balet, radio i televizija. Predviđeno je da Leksikon obuhvati ličnosti, pojmove i institucije od značaja za sve forme dramskih umjetnosti u Crnoj Gori u dijahronijskom presjeku. Planirani obim ilustracija je oko 600.
U 2023. godini počela je realizacija devetog optšeg leksikografskog projekta – Leksikona školstva Crne Gore. Glavna i odgovorna urednica Leksikona je prof. dr Tatjana Novović. Redakcija broji 8 članova. Predviđeno je da Abecear sadrži oko 600 odrednica koje će sistematizovazi objektivni podaci i činjenice o aktuelnim vaspitno-obrazovnim institucijama u Crnoj Gori, od predškolskog završno sa srednjoškolskim nivoom od nastanka pomenutih ustanova do današnjih dana. Leksikon će obuhvatiti i značajne nosioce krucijalnih promjena u obrazovnoj sferi i crnogorskom školstvu. Predviđeno je da rad na ovom Leksikonu traje dvije godine, do januara 2025. godine.
Softver za rad na leksikonima
Leksikografski centar rad na svim leksikonima obavlja u visokorazvijenom softveru, koji je u skladu sa savremenim informatičkim tendencijama u leksikografiji. Rad u elektronskom okruženju omogućava da se, istovremeno sa štampanim izdanjem, pojavi i web izdanje svih leksikona, koje će se redovno ažurirati. Trenutno su dostupna web izdanja za dva objavljena leksikona, Leksikon likovne umjetnosti Crne Gore i Leksikon diplomatije Crne Gore. Uskoro će biti dostupno i web izdanje Botaničkog leksikona Crne Gore, kao i Leksikona crnogorskih dinastija. Web izdanjima leksikona može se pristupiti sa sajta Crnogorske akademije nauka i umjetnosti. Web izdanja će se redovno ažurirati.
Saradnja i učešće na međunarodnim konferencijama
Sporazum o saradnji između CANU i Leksikografskog zavoda Miroslav Krleža u Zagrebu potpisan je u februaru 2018. godine. Zaključivanjem ovog sporazuma omogućena je obuka i usavršavanje zaposlenih u Leksikografskom centru CANU, koje se realizuju kroz program bilateralnih posjeta.
Zaposleni u Leksikografskom centru boravili su u Rigi, Letonija u periodu od 17. do 20. decembra 2018. godine, u posjeti Nacionalnoj biblioteci Letonije, a povodom promocije Nacionalne enciklopedije Letonije.
Zaposleni u Leksikografskom centru učestvovali su na European Encyclopaedia Conference, koja je održana u Briselu, 9–10. oktobra 2019. godine, u organizaciji Norveške enciklopedije, Službe Evropskog parlamenta za istraživanja i Norveške misije pri Evropskoj uniji. Ovo je bila prva konferencija koja je okupila leksikografske kuće iz 17 zemalja Evrope i Sjeverne Amerike (Austrija, Bosna i Hercegovina, Crna Gora, Danska, Francuska, Gruzija, Hrvatska, Italija, Kanada, Letonija, Litvanija, Norveška, Njemačka, SAD, Španija, Švedska, Ukrajina). Razgovaralo se o ulozi enciklopedija u digitalnom dobu, o organizaciji rada na pripremi enciklopedija i leksikona, finansiranju, značaju pružanja pouzdanih i provjerenih informacija od opšteg interesa na maternjem jeziku i sl.
Povodom obilježavanja 70 godina od osnivanja Leksikografskog zavoda Miroslav Krleža, u Zagrebu je, u organizaciji Zavoda, održan Međunarodni naučni skup Enciklopedika 2020 – dosezi i izazovi, 15. i 16. oktobra 2020. godine. Zaposleni u Leksikografskom centru imali su izlaganje na temu Strukovni leksikoni u leksikografiji Crne Gore – iskustvo Crnogorske akademije nauka i umjetnosti (online uključenje).
Zaposleni u Leksikografskom centru učestvovali su na drugoj Konferenciji evropskih i sjevernoatlantskih enciklopedija, u Zagrebu u periodu od 6. do 8. oktobra 2022, u organizaciji Leksikografskog zavoda Miroslav Krleža.
Pored predstavnika iz Crne Gore, predstavnici opštih enciklopedija iz Bugarske, Danske, Gruzije, Hrvatske, Latvije, Litvanije, Norveške, Slovačke i Švedske raspravljali su o ulozi enciklopedija u pružanju pouzdanih i provjerenih informacija o kulturi, umjetnosti, nauci i društvu, kao i o očuvanju nacionalnog i kulturnoga identiteta. Učesnici su predstavili svoje nacionalne enciklopedijske projekte i razmijenili iskustva o mnogim izazovima sa kojima se suočavaju urednici i izdavači encikolopedija u digitalnom dobu.
Ispunjavanjem svog osnovnog cilja – pružanje pristupa pouzdanim i provjerenim informacijama na maternjem jeziku – enciklopedije mogu imati važnu ulogu u borbi protiv širenja dezinformacija i lažnih vijesti. Zato je razmjena iskustava o trenutnom stanju i modelu funkcionisanja nacionalnih enciklopedija od velike važnosti, naročito ako se uzme u obzir stalno rastuća količina informacija sa slobodnim pristupom iz različitih izvora – neki su od najvažnijih zaključaka sa Konferencije.
U cilju definisanja mogućih područja saradnje koja bi u budućnosti omogućila sprovođenje međuinstitucionalnih projekata, razmjenu enciklopedijskih sadržaja, ali i zajedničkog djelovanja u smislu prepoznatljivosti i vrednovanja enciklopedija u evropskom kontekstu – dogovoreno je osnivanje Mreže evropskih i sjevernoatlantskih enciklopedija. Takođe, dogovoreno je da se treća Konferencija evropskih i sjevernoatlantskih enciklopedija održi u Oslu krajm 2023. godine
Zanimljivosti
Istraživački centar Evropskog parlamenta (European Parliamentary Research Service – EPRS) objavio je u januaru 2018. godine dokument pod nazivom: ''Europe's online encyclopaedias – Equal access to knowledge of general interest?“, kojim je leksikografska i enciklopedička djelatnost, kao djelatnost koja čitaocu prezentuje precizne informacije o određenim pojmovima, prepoznata kao neophodan instrument u borbi protiv propagande, plasiranja lažnih informacija i drugih problema sa kojima se suočavaju zemlje Evrope u posljednje vrijeme. Dokument je dostupan na linku:
http://www.europarl.europa.eu/thinktank/en/document.html?reference=EPRS_IDA(2018)614657