Održana naučna tribina dr Slobodana Radusinovića: ,,Mikroelementi i elementi rijetkih zemalja u crvenim boksitima Crne Gore – ekonomski i naučni značaj“
Dr Slobodan Radusinović, Zavod za geološka istraživanja Crne Gore, Podgorica, danas je na naučnoj tribini u CANU održao predavanje na temu: ,,Mikroelementi i elementi rijetkih zemalja u crvenim boksitima Crne Gore – ekonomski i naučni značaj“.
Na samom početku prisutnima je predavača predstavio akademik Milojica Jaćimović, sekretar Odjeljenja prirodnih nauka CANU.
U nastavku slijedi rezime predavanja dr Slobodana Radusinovića.
Istraživanje mikroelemenata i elemenata rijetkih zemalja u karstnim boksitima je značajno sa naučnog aspekta za utvrđivanje metalogenetskih karakteristika i, posebno, za utvrđivanje mogućeg porijekla matičnog materijala. Takođe su značajna proučavanja koncentracija, vertikalne distribucije i frakcionacije mikroelemenata u procesu boksitizacije matičnog materijala u cilju utvrđivanja geohemijske povezanosti pojedinih elemenata i grupa elemenata, kao i dostignutog stepena dijageneze matičnog materijala. Drugi bitan aspekt je ekonomski i odnosi se na crvene karstne boksite kao potencijalnu mineralnu sirovinu za dobijanje pojedinih mikroelemeneta i elemenata rijetkih zemalja koji pripadaju grupi tzv. "kritičnih mineralnih sirovina,, (Critical Raw Marerials – CRM-s). Elementi rijetkih zemalja, kako laki (LREE), tako i teški (HREE), nalaze se u grupi kritičnih i na vrhu su kada je u pitanju rizik snabdijevanja evropske industrije visokih tehnologija. Pored ovih metala, za naša istraživanja karstnih boksita značajni su i drugi mikroelementi kao što su: V, Sc, Ga, Li, Mo i dr.
Crveni karstni boksiti jurske starosti u Crnoj Gori su formirani na karstifikovanom paloreljefu izgrađenom od karbonatnih sedimenata gornjotrijaske, lijaske i doger-oksfordske starosti. Stvaranje karstnih depresija različitih oblika i veličina i intenzivna paleokarstifikacija naročito su izraženi u gornjotrijaskim krečnjacima, na kojima se nalaze najveća i najznačajnija ležišta crvenih boksita u Crnoj Gori. Na osnovu geoloških uslova, teksturnih, mineraloških i geohemijskih karakteristika boksita, ležišta jurskih karstnih boksita uglavnom pripadaju grupi primarnih (in situ) ležišta. Diskordantno preko boksita i karbonatnog paleoreljefa različite starosti nalaze se transgresivni krečnjaci gornje jure.
Na osnovu mineraloških ispitivanja (DTA i TG, XRD i SEM-EDS) utvrđeno je da je glavni nosilac aluminije u proučavanim ležištima jurskih boksita mineral bemit. Od ostalih glavnih minerala prisutni su kaolinit, gibsit, hematit, getit i anatas. Detektovani su još i monacit i ksenotim; REE karbonati-Ce i Nd, ilmenit, magnetit, motramit, biotit, K-feldspat, cirkon i dr.
Veoma jaka pozitivna korelacija elemenata rijetkih zemalja, P i Sr ukazuje na važnu ulogu minerala fosfora kao glavnih minerala nosilaca elemenata rijetkih zemalja. Na osnovu rezultata ispitivanja 252 probe boksita dokazana je vertikalna distribucija elemenata rijetkih zemalja, sa značajnim povećanjem sadržaja REE u donjem dijelu rudnih tijela i visoka korelacija između lakih, srednjih i teških lantanida.
Geohemijskim proučavanjem boksita (hemijske analize, geohemijske analize makro i mikroelemenata (ICP-MS) i oksida, mikroelemenata i elemenata rijetkih zemalja (ICP-AES/MS)) i statističkom obradom podataka, univarijantnim, bivarijantnim i multivarijantnim metodama, utvrđeno je da se u procesu boksitizacije matičnog alumosilikatnog materijala izlužuju: Si, Na, K, Ba, Rb i Mg, dok se akumuliraju: Al, Ti, Fe, Zr, Cr, Ga i Th, kao i U i V. U donjem dijelu boksitnih tijela koncentrišu se P, Sr, Sc i sa njima Y i ostali REE. Ova grupa elemenata geohemijski je povezana sa Ca, Ni, Co, i Mn. Svi analizirani uzorci imaju negativnu Eu anomaliju sa relativno malim rasponom, dok anomalije Ce pokazuju dvojako ponašanje.
Urađene analize podataka o odnosu Eu/Eu* i Sm/Nd, kao i odnosu sadržaja Ni i Cr u proučavanim boksitima i literaturnih podataka o karstnim boksitima Crne Gore, Turske, Grčke, Italije, Srbije i Slovenije, te mogućim izvorišnim stijenama, ne omogućavaju donošenje jednoznačnih zaključaka o porijeklu matičnog materijala.
Procijenjeni resursi jurskih karstnih boksita, u rudnim rejonima Vojnik – Maganik i Prekornica, iznose 78 miliona tona. Prosječni sadržaj elemenata rijetkih zemalja u boksitima na gornjotrijaskoj podini iznosi 1.053 ppm, sa rasponom od 518 do 7.027 ppm, lijaskoj 1.115 ppm, sa rasponom od 645 do 4.145 ppm i doger-oksfordskoj podini 1.071 ppm, u rasponu od 662 do 2.069 ppm. Na osnovu prosječnih sadržaja elemenata rijetkih zemalja, stepena istraženosti i količina dokazanih rezervi, ležišta i pojave boksita su prema perspektivnosti, podijeljeni u tri grupe: vrlo perspektivna, perspektivna i ležišta i pojave sa malim stepenom perspektivnosti. Takođe, značajne količine crvenog mulja u KAP-u predstavljaju potencijalni resurs za ekstrakciju elemenata rijetkih zemalja i drugih mikroelemenata.